WISATA BUDAYA

CANDHI GEBANG

A.    Papan Penggenan

Miturut data administratif candhi Gebang dumunung wonten ing Dhusun Gebang, Desa Wedomartani, Kecamatan Ngemplak, Kabupaten Sleman, Daerah Istimewa Yogyakarta. Miturut data astronomis candhi Gebang dumunung ing 07º 45’ 53.62” BT saha 07º 45’ 04.01” LS.

     B.     Sejarah Panemoning Candhi saha Pemugaran

Wonten ing wulan November 1936 salah satunggaling warga desa ndhdhuk siti pados sela kangge bahan bangunan, ananging paculipun ngengingi satunggaling reca sela inggih menika reca Ganesha. Penemon menika lajeng dipun-tindaklanjuti dening Dinas Purbakala kanthi ngadani saperangan ekskavasi arkeologis. Saking kagiyatan menika dipunmangertosi bilih wonten papan reca Ganesha wonten sisa bangunan candhi ingkang sampun ambruk saha kapendhem sajroning siti. Nalika dipuntemokakaen ingkang saepisanan, candhi Gebang kawontenanipun ambruk, namung sisa perangan sikilipun candhi. Saking menika saged dipunmangertosi bilih candhi Gebang kapendhem lahar Merapi. Minangka upiya nglestantunaken paninggalan sejarah saha budaya, taun 1937 dumugi 1939 dipunadani pemugaran candhi ingkang dipunpandhegani dening Prof. DR. Van Romondt. Kajawi panemuan ingkang arupi bangunan, ugi dipuntemokakaen artefak-artefak sanesipun kadosta wadhah grabah, kotak batu berlubang (peripih), lingga sarta saperangan reca.

Sasampunipun paripurna dipun-pugar taun 1940 katingal wonten  saperanga reca ingkang ngisi candhi sisih ler saha sisih kidul. Wonten sisih kilen namung wonten reca Ganesha ingkang lenggah wonten ing lapik awujud yoni. Ganesha minangka dewa ingkang ngicalaken sedaya bebaya.

C.    Bangunan saha Sejarahipun Candhi

Ukuran dawa saha amba candhi Gebang sami inggih menika 5,25 meter saha inggilipun 7,75 meter. Bangunan candhi madhep sisih timur kanthi setunggal bilik ananging boten wonten undhak-undhakan kangge mlebet saha wonten setunggal lingga wonten salebeting candhi. Reca dewa ingkang njagi arah inggih menika Nandiswara wonten ing sisih tengen papan mlebetipun bilik candhi. Kedahipun wonten reca Mahakala wonten sisih kiwa papan mlebetipun bilik candhi ananging reca menika boten dipuntemokakaen wiwit panemoning candhi Gebang. Kajawi menika ugi wonten setunggal reca Ganesha wonten sisih kilen candhi.

Adhedhasar titikan arsitektur, candhi Gebang dipunprakirakaken dipunbangun wonten periode sepuh inggih menika antawisipun taun ± 730 dumugi taun 800 masehi. Titikan arsitektur menika ketingal saking relief mustaka manungsa wonten ing payon candhi. Titikan menika dipunwastani kudu. Relief kudu ugi saged dipunpanggihi wonten candhi Bima ing candhi Dieng. Sisih timur candhi ugi wonten tumpukan-tumpukan sela ingkang dinuga candhi Perwara. Sela-sela menika kadosipun sisah dipun-pugar miturut prinsip-prinsip arkeologis. Sela-sela menika sampun kathah ingkang dipunpendhet dening yang ingkang cluthak.

Menawi dipunpirsani saking arsitekturipun, candhi Gebang menika dipunprakirakaken dipunbangun wonten ing abad-9, wekdal sasampunipun Dinasti Sanjaya saha Syailendra gabung kanthi kramanipun Rikai Pikatan kaliyan Pramodiawardani. Perkawis menika ingkang gadhah pengaruh pangrembakaning arsitektur candhi ingkang kanthi simbolis dipunwujudaken wonten ing candhi Gebang menika. Wekdal sasampunipun sinkretisme arsitektural menika tumata wonten ing candhi-candhi Jawi Wetan ingkang dipunbangun antawisipun abad X-XIV, nalika madegipun kraton Singasari dumugi Majapahit.